Wrzesnia lezy w wojewodztwie poznanskim, nad doplywem Warty, Wrzesnica. Zarowno miasto jak i rzeka zawdzieczaja swa nazwe wrzosom obficie rosnacym w okolicy. Pierwsza wzmianka zrodlowa o miescie pochodzi z roku 1256. Prawa miejskie otrzymala Wrzesnia przed rokiem 1357. Byla miastem prywatnym nalezacym . in. do Porajow Wrzesinskich, Dzialynskich, Macieja Niegolewskiego, Gniazdowskich, Poninskich. Herb miasta stanowi piecioplatkowa biala roza w czerwonym polu. Wywodzi sie on z herbu rodowego Porajow. Wrzesnia byla miastem otwartym, nie otoczonym murami. Powstala na waznym szlaku handlowym z Kalisza do Gniezna a dalej do Prus. To polozenie sprzyjalo rozwojowi rzemiosla handlu.
W roku 1656 miasto spalili Szwedzi. Prawdopodobnie splonal wowczas pierwszy dokument lokacyjny, wobec czego hr. Zygmunt Dzialynski nadal Wrzesni w roku 1671 ponownie prawa miejskie. Mieszkancy Wrzesni dzielili sie na trzy grupy wyznanowie: katolikow, ewangelikow i Zydow. W roku 1793 miasto liczylo 1216 mieszkancow. W tym tez roku w wyniku II rozbioru Polski Wrzesnia znalazla sie w obrebie zaboru pruskiego. W tym czasie glownym zajeciem mieszkancow bylo rolnictwo. Zydzi zajmowali sie handlem, natomiast rzemioslo nieco upadlo. W latach 1807-1815 Wrzesnia wchodzila w sklad Ksiestwa Warszawskiego. Po kongresie wiedenskim Wrzesnia wraz z cala Wielkopolska ponownie dostala sie pod panowanie pruskie. W roku 1818 stala sie stolica nowo utworzonego powiatu.
Mieszkancy Wrzesni i okolic uczestniczyli w powstaniach: listopadowym, wielkopolskim z okresu Wiosny Ludow, styczniowym i wielkopolskim 1918/1919 r.
W roku 1848 w poblizu Wrzesni stoczono dwie zwycieskie bitwy z oddzialami pruskimi: w Miloslawiu (30.IV), pod Sokolowem (2.V). W okresach miedzypowstaniowych powstaly rozne organizacje, m. in. Bractow Strzeleckie, gniazdo Stowarzyszenia Gimnastycznego "Sokol", Towarzystwo Przemyslowe, Stowarzyszenie Spiewacze "Lutnia", Towarzystwo Robotnikow Polsko-Katolickich. W II polowie XIX w. tworzyly sie zaklady przemyslowe, m. in. takie jak: fabryka powozow, betoniarnia, cukrownia. Nalezy wymienic takze okazaly neogotycki ratusz, gimnajum, Katolicka Szkole Ludowa, gmach sadu.
Glosnym echem w swiecie odbil sie strajk Dzieci Wrzesinskich (1901 r.) w obronie wiary i mowy Ojcow. Dzieci nie chcialy modlic sie i uczyc religii po niemiecku. Ich duchowym przywodca byl ks. Jan Laskowski. Punktem kulminacyjnym byl dzien 20 maja, kiedy to wobec opornych dzieci zastosowano zbiorowa chloste. W obronie dzieci staneli rodzice wspierani przez znaczna czesc mieszkancow Wrzesni. Przed szkola doszlo do patriotycznej manifestacji. Demonstrantom wytoczono proces przed pruskim trybunalem w Gnieznie. Strajk wygasl dopiero w poczatkach 1904 r. W obronie dzieci staneli m. in. Maria Konopnicka, Henryk Sienkewicz. Dzieci Wrzesni przystapily takze do powszechnego strajku szkolnego w latach 1906-1907.
Powstanie wielkopolskie z 1918/19 r. oznaczalo dla mieszkancow Wrzesni i okolicy kres trwajacej 125 lat niewoli. 28 grudnia wrzesinski batalion powstanczy wyzwolil miasto. W 1920 roku zawiazala sie Ochotnicza Legia Wrzesinska. Uczestniczyla w wojnie polsko-bolszewickiej.
W okresie miedzywojennym rozwijalo sie bujnie zycie kulturalne animowane szczegolnie przez Andrzeja Pradzynskiego, ksiegarza, drukarza, wydawce dwoch poczytnych czasopism regionalnych, tj. "Oredownika Wrzesinskiego" i "Wici Wielkopolskich". W tym okresie dzialo tez prezne Akademickie Kolo Wrzesnian. Jednym z czlonkow tego Kola byl Marian Turwid (1905-1987) artysta malarz, prozaik, poeta, tworca po II wojnie swiatowej Liceum Technik Plastycznych w Bydgoszczy, jego dlugoletni dyrektor.
W latach II wojny swiatowej mieszkancy wlaczyli sie do walki z okupantem, ponoszac liczne ofiary. Niemcy zostali wyparci z Wrzesni 22 I 1945 roku. Po wojnie zycie powoli wracalo do normy. Powstawaly zaklady pracy, z ktorych najwieksze to Zaklady Wytworcze Glosnikow "Tonsil". Obecnie miasto posiada 6 szkol podstawowych, liceum ogolnoksztalcace i 3 technika zawodwe. W budynku bylej pruskiej szkoly utworzono Muzeum Regionalne im. Dzieci Wrzesinskich. Poza tym w miescie dzialaja obecnie dwa chory: "Lutnia" i "Camerata", Wrzesinskie Towarzystwo Kulturalne, Kolo im. Marii Konopnickiej przy Wrzesinskiej Spoldzielni Mieszkaniowej, Kolo "PAX". Duze osiagniecia ma Wrzesinska Spoldzielnia Mieszkaniowa, jadna z najlepszych w skali kraju.
W okresie poeojennym nastepowaly kolejne zmiany administracyjne. Do roku 1975 Wrzesnia byla stolica powiatu. Po likwidacji powiatu sprawami miasta i gminy kierowali kolejni naczelnicy przy pomocy Rady Narodowej. Obecnie wladze w miescie sprawuje burmistrz wraz z Rada Miejska, na czele ktorej stoi przewodniczacy. Dzieki staraniom obecnych wladz gminy Wrzesnia odrestaurano ratusz, przywracajac mu dawna swietnosc i przystosowujac jego wnetrze do wspolczesnych wymogow. Wrzesnia jest takze siedziba Urzedu Rejonowego.
Po II wojnie powstala monografia Wrzesni i powiatu pt. "Ziemia wrzesinska" pod red. Janusza Deresiewicza. W miescie ukazuje sie tygodnik "Wiadomosci Wrzesinskie" oraz miesiecznik pt. "Wspolnota" -pismo parafii sw. Kazimierza, a takze biuletyn informacyjny Urzedu Gminy "Wiesci z Ratusza" -dwutygodnik. W roku 1985 Uchwala Rady Pantswa Wrzesnia otrzymala wysokie odznaczenie- Krzyz Grunwaldu III Klasy w dowod uznania za udzial jej mieszkancow w walkach z naporem niemczyzny na przestrzeni dziejow.
opracowal Janusz Lenartowicz